अडचणींवर मात करत शेतीची सुरुवात
नितीन यांचे वडील अण्णासाहेब शेतकरी होते, पण त्यांची आर्थिक परिस्थिती फारशी चांगली नव्हती. ज्वारी आणि तूर यांसारखी पारंपरिक पिके घेतली जायची, पण पाण्याचा अभाव आणि भांडवलाची कमतरता यामुळे शेतीतून फारसा फायदा मिळत नव्हता. बारावीचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, 2004 मध्ये नितीन यांनी शेतीत उतरण्याचा निर्णय घेतला. पण पाण्याची सोय नसल्याने आणि पैशांची चणचण असल्याने त्यांना सुरुवातीला शेतमजुरी करावी लागली.
या काळात त्यांनी गावातच कांदा, भेंडी, टोमॅटो यांसारख्या भाजीपाला पिकांचे व्यवस्थापन शिकले. सहा वर्षांच्या अनुभवातून त्यांनी शेतीतील बारकावे, कीडनाशकांचा वापर, आणि बाजारपेठेची मागणी यांचा अभ्यास केला. हा अनुभवच पुढे त्यांच्या यशाचा पाया ठरला.
शेतीत नवे प्रयोग आणि यश
2012 मध्ये नितीन यांनी स्वतःच्या शेतात पूर्ण लक्ष केंद्रित केले. त्यांच्या शेतात विहीर होती, पण ती हंगामी होती. त्यांनी बोअर घेऊन पाण्याची कायमस्वरूपी सोय केली आणि भेंडी, मिरची, टोमॅटो, दोडका यांसारखी नगदी पिके घ्यायला सुरुवात केली. पहिल्याच वर्षी भेंडीतून दीड लाख रुपये उत्पन्न मिळाले, तर पुढील वर्षी दीड एकरातील ढोबळी मिरचीनेही असाच परतावा दिला. मिरचीला तेव्हा किलोला 40 रुपये दर मिळाला होता. या यशाने त्यांचा आत्मविश्वास वाढला आणि शेतीची नवी दिशा मिळाली.
भेंडी शेतीत हातखंडा
नितीन यांनी गेल्या 10-12 वर्षांत भेंडी शेतीत प्रभुत्व मिळवले आहे. दरवर्षी 20 एप्रिलच्या सुमारास भेंडीची लागवड होते, आणि जून ते ऑगस्ट या दोन-अडीच महिन्यांच्या काळात उत्पादन मिळते. त्यांचे व्यवस्थापन अगदी अभ्यासपूर्ण आहे:
-
खत व्यवस्थापन : एकरी दोन ट्रेलर शेणखत (घरच्या तीन म्हशींपासून मिळणारे) आणि ह्युमिक ॲसिड, विद्राव्य खते यांचा वापर.
-
लागवड पद्धत : दोन ओळींत 5 फूट आणि दोन झाडांत 9 इंच अंतर ठेवून लागवड.
-
वाण निवड : बाजारात मागणी असलेली लांब, सडपातळ, चमकदार भेंडी देणारे वाण निवडले जाते.
-
तोडणी : एकदिवसाआड तोडणीमुळे ताजी आणि योग्य आकाराची भेंडी मिळते.
एकरी 10-12 टन उत्पादन मिळते, आणि एकदिवसाआड सुमारे 400 किलो भेंडी मिळते. ही भेंडी प्रामुख्याने पुणे मार्केटला पाठवली जाते, काही वेळा सोलापूर किंवा मुंबईलाही. गेल्या काही वर्षांत भेंडीला सरासरी 25-30 रुपये प्रति किलो दर मिळाला, तर यंदा काही काळ 40-45 रुपये दर मिळाला.
बाजारपेठ आणि आर्थिक सक्षमता
नितीन यांनी बाजारपेठेचा चांगला अभ्यास केला आहे. भेंडी 25-30 किलोच्या प्लॅस्टिक पिशवीत पॅक करून वाहनांद्वारे बाजारात पाठवली जाते. एकरी सुमारे एक लाख रुपये खर्च येतो, यात मजुरीचा खर्च (पुरुषांना 700 रुपये आणि महिलांना 500 रुपये प्रतिदिन) सर्वाधिक आहे. तरीही, भेंडीतून लाखोंचे उत्पन्न मिळते. भेंडीनंतर कांदा लागवड होते, आणि बंगळूर बाजारपेठेत कांद्याला सोलापूरपेक्षा 5 रुपये जास्त दर मिळतो. या उत्पन्नातून त्यांनी जुन्या घराची डागडुजी केली आणि अडीच एकर शेतीही खरेदी केली.
कुटुंब आणि मित्रांचे सहकार्य
नितीन यांच्या यशामागे त्यांचे वडील अण्णासाहेब, पत्नी पूनम, आणि गावातील मित्र संतोष जाधव व बालाजी गुंड यांचे सहकार्य आहे. त्यांना दोन छोटी मुले, आर्यन आणि भास्कर, आहेत. नितीन सांगतात, “शेतीत यश मिळवायचे असेल तर अभ्यास, सातत्य, आणि वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे आहे. आजचे काम उद्यावर ढकलता येत नाही.”
प्रेरणा आणि भविष्य
नितीन यांची कहाणी प्रत्येक शेतकऱ्यासाठी प्रेरणादायी आहे. एकेकाळी शेतमजूर म्हणून काम करणारा हा तरुण आज प्रगतिशील शेतकरी आहे. त्यांनी सेंद्रिय पद्धतीचा अवलंब केला नसला, तरी शेणखत आणि ह्युमिक ॲसिड यांसारख्या टिकाऊ पद्धतींचा वापर केला आहे. त्यांचा सल्ला आहे, “शेतीला पुरेसा वेळ द्या, बाजारपेठेचा अभ्यास करा, आणि नवे प्रयोग करायला घाबरू नका.”
