मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजनेची पार्श्वभूमी आणि उद्देश
मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना (Mukhyamantri Majhi Ladki Bahin Yojana) ही महाराष्ट्रातील महिलांसाठी एक क्रांतिकारी पाऊल आहे. या योजनेच्या माध्यमातून पात्र महिलांना दरमहा १,५०० रुपये आर्थिक मदत DBT द्वारे थेट बँक खात्यात जमा केली जाते. योजनेचा एकूण वार्षिक लाभ १८,००० रुपये प्रति लाभार्थी असून, तो महिलांच्या दैनंदिन गरजा पूर्ण करण्यासाठी उपयुक्त ठरतो. शासनाच्या माहितीनुसार, ही योजना २१ ते ६५ वर्षे वयोगटातील विवाहित, विधवा, घटस्फोटित किंवा निराधार महिलांसाठी आहे.
या योजनेच्या संदर्भात आधार कायदा २०१६ च्या कलम ७ नुसार, लाभ घेण्यासाठी आधार क्रमांक (Aadhar Number) असणे किंवा आधार प्रमाणीकरण करणे अनिवार्य आहे. यामुळे बनावट लाभार्थ्यांना रोखणे आणि खऱ्या गरजू महिलांपर्यंत मदत पोहोचविणे शक्य होते. मंत्रीमंडळाच्या निर्णयानुसार, दरवर्षी जून महिन्यात e-KYC करणे बंधनकारक आहे. महिला व बाल विकास विभागाला UIDAI ने Sub-AUA/Sub-KUA म्हणून नियुक्त केले असल्याने, विभागाकडून ही प्रक्रिया राबविली जाते.
GR मध्ये नमूद केल्याप्रमाणे, चालू आर्थिक वर्षात GR च्या तारखेपासून दोन महिन्यांत e-KYC पूर्ण करणे आवश्यक आहे. ज्या लाभार्थ्यांनी हे केले नाही, त्यांना पुढील कार्यवाहीसाठी पात्र ठरविण्यात येईल. यामुळे, लाभार्थ्यांनी तातडीने प्रक्रिया पूर्ण करावी.
लाडकी बहीण योजनेची पात्रता निकष
योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही महत्त्वपूर्ण निकष आहेत, जे GR आणि अधिकृत पोर्टलवर नमूद आहेत. यामुळे, लाभार्थ्यांना आपली पात्रता तपासणे सोपे जाते. मुख्य निकष खालीलप्रमाणे आहेत:
-
वय आणि वैवाहिक स्थिती: महिला २१ ते ६५ वर्षे वयोगटातील असावी. विवाहित, विधवा, घटस्फोटित किंवा निराधार महिलांना प्राधान्य.
-
कुटुंब उत्पन्न: वार्षिक कुटुंब उत्पन्न २.५ लाख रुपयांपेक्षा कमी असावे.
-
निवास: महाराष्ट्राची रहिवासी असावी आणि डोमिसाइल प्रमाणपत्र असावे.
-
बँक खाते: आधार लिंक्ड बँक खाते असावे, जेणेकरून DBT शक्य होईल.
-
इतर अपात्रता: कुटुंबातील कोणताही सदस्य सरकारी कर्मचारी, पेन्शनधारक किंवा आयकर भरणारा नसावा. तसेच, कुटुंबात फक्त एक विवाहित आणि एक अविवाहित महिला लाभ घेऊ शकते.
-
संख्या: राज्यात सध्या सुमारे १.५ कोटी महिलांना लाभ मिळत असून, शासनाने २०२४-२५ साठी ४६,००० कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे.
या निकषांमुळे योजना गरजू महिलांपर्यंत पोहोचते आणि दुरुपयोग टाळता येतो.
e-KYC प्रक्रिया: चरणबद्ध मार्गदर्शन
GR नुसार, e-KYC ही प्रक्रिया https://ladakibahin.maharashtra.gov.in या अधिकृत वेब पोर्टलवर उपलब्ध आहे. या पोर्टलवर फ्लोचार्ट (परिशिष्ट-अ) देण्यात आला असून, लाभार्थ्यांना स्वतः प्रक्रिया पूर्ण करता येते. ही प्रक्रिया आधार-आधारित असल्याने, लाभार्थी आणि पती/पित्याचा आधार क्रमांक आवश्यक आहे. खाली चरणबद्ध माहिती दिली आहे:
-
वेबसाइटला भेट द्या: लाभार्थ्यांनी https://ladakibahin.maharashtra.gov.in या वेबसाइटला भेट द्या. मुख्यपृष्ठावर e-KYC बॅनर दिसेल.
-
e-KYC फॉर्म उघडा: बॅनरवर क्लिक करा. फॉर्म उघडेल, ज्यात लाभार्थीने आधार क्रमांक आणि कॅप्चा कोड नमूद करावा. तसेच, आधार प्रमाणीकरणासाठी संमती दर्शवून 'Send OTP' बटणावर क्लिक करा.
-
e-KYC स्थिती तपासा: सिस्टम आपोआप तपासेल की e-KYC आधीच पूर्ण झाले आहे की नाही. जर झाले असेल, तर "e-KYC आधीच पूर्ण झाली आहे" असा संदेश दिसेल.
-
पात्रता यादी तपासा: पुढे, आधार क्रमांक योजना पात्र यादीत आहे की नाही हे तपासले जाईल. नसल्यास, "आधार क्रमांक मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजनेच्या पात्र यादीत नाही" असा संदेश दिसेल.
-
OTP सत्यापन: आधार लिंक्ड मोबाइलवर प्राप्त OTP स्क्रीनमध्ये टाका आणि 'Submit' क्लिक करा.
-
पती/पित्याचे प्रमाणीकरण: नंतर, पती किंवा पित्याचा आधार क्रमांक, कॅप्चा आणि संमती नमूद करा. 'Send OTP' क्लिक करा आणि प्राप्त OTP टाका, त्यानंतर 'Submit' करा.
-
जात वर्ग निवड आणि घोषणा:
-
जात वर्ग पर्याय निवडा.
-
खालील घोषणा प्रमाणित करा: १. माझ्या कुटुंबातील सदस्य नियमित/कायम कर्मचारी म्हणून सरकारी विभाग/उपक्रम/मंडळ/भारत सरकार किंवा राज्य सरकारच्या स्थानिक संस्थेत कार्यरत नाही किंवा सेवानिवृत्तीनंतर निवृत्तीवेतन घेत नाहीत. (होय/नाही) २. माझ्या कुटुंबातील केवळ १ विवाहित आणि १ अविवाहित महिला लाभ घेत आहे. (होय/नाही)
-
चेक बॉक्स क्लिक करून 'Submit' करा.
-
- यशस्वी पूर्णता: "Success: तुमची ई-के वाय सी पडताळणी यशस्वीरित्या पूर्ण झाली आहे" असा संदेश दिसेल.
ही प्रक्रिया मोबाइल किंवा कॉम्प्युटरवरून करता येते आणि ती पूर्ण करण्यासाठी १०-१५ मिनिटे लागतात. जर OTP न मिळाल्यास, आधार लिंक मोबाइल तपासा किंवा UIDAI केंद्राला भेट द्या.
e-KYC चे महत्त्व आणि फायदे
e-KYC ही प्रक्रिया योजनेची विश्वासार्हता वाढवते. आधार प्रमाणीकरणामुळे लाभार्थ्यांची ओळख पडताळली जाते, ज्यामुळे बनावट अर्ज रोखले जातात. शासनाच्या मते, ही वार्षिक प्रक्रिया जून ते जुलै या दोन महिन्यांत करावी लागेल, ज्यामुळे योजना दीर्घकाळ टिकून राहील. तसेच, DBT प्रणाली अधिक मजबूत होते आणि लाभार्थ्यांना वेळेवर मदत मिळते.
या GR मुळे, योजना अधिक पारदर्शक झाली आहे. आतापर्यंतच्या आकडेवारीनुसार, २०२४ मध्ये पहिल्या टप्प्यात १.२ कोटी महिलांना लाभ मिळाला असून, दुसऱ्या टप्प्यात आणखी वाढ अपेक्षित आहे. शासनाने या योजनेसाठी ४६,००० कोटी रुपयांचा अर्थसंकल्प मंजूर केला आहे, ज्यामुळे राज्यातील ग्रामीण आणि शहरी महिलांना फायदा होईल.
शासनाची इतर उपाययोजना
GR व्यतिरिक्त, शासनाने योजना संबंधित इतर निर्णय घेतले आहेत. उदाहरणार्थ, २८ जून २०२४, ३ जुलै २०२४ आणि १२ जुलै २०२४ च्या शासन निर्णयांमध्ये योजनेची रूपरेषा निश्चित करण्यात आली. तसेच, १ ऑगस्ट २०२४ च्या अधिसूचनेनुसार, आधार अनिवार्य करण्यात आले. हे सर्व निर्णय महिलांच्या सशक्तीकरणावर आधारित आहेत.
मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना आणि e-KYC प्रक्रिया ही महाराष्ट्रातील महिलांसाठी एक मोठी संधी आहे. GR च्या अंमलबजावणीसह, योजना अधिक प्रभावी होईल. लाभार्थ्यांनी वेळेत प्रक्रिया पूर्ण करून लाभ घ्यावा. अधिक माहितीसाठी अधिकृत वेबसाइट किंवा शासन कार्यालयाला भेट द्या. लाभार्थ्यांना मदतीसाठी जिल्हा महिला व बाल विकास अधिकारी किंवा आयुक्तालय, पुणे येथे संपर्क करता येईल. तसेच, पोर्टलवर हेल्पलाइन उपलब्ध आहे.
महाराष्ट्र शासनाच्या महिला व बाल विकास विभागाने जारी केलेल्या GR नुसार, मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजनेच्या लाभार्थ्यांसाठी e-KYC द्वारे आधार प्रमाणीकरण अनिवार्य करण्यात आले आहे. या योजनेचा उद्देश महिलांच्या आर्थिक स्वातंत्र्य, आरोग्य आणि कुटुंबातील निर्णायक भूमिका मजबूत करणे आहे. GR च्या तपशीलासाठी GR लिंक येथे भेट द्या.
