महाराष्ट्रातील डाळिंब उत्पादनाची आघाडी
भारतातील डाळिंब उत्पादनात महाराष्ट्राने आपले वर्चस्व कायम ठेवले आहे. देशाच्या एकूण डाळिंब उत्पादनापैकी ५६ टक्के वाटा एकट्या महाराष्ट्राचा आहे. सध्या राज्यात १ लाख १५ हजार हेक्टर क्षेत्रावर डाळिंबाची लागवड केली जाते, जे देशातील इतर राज्यांच्या तुलनेत सर्वाधिक आहे. विशेषतः भगवा वाणाच्या डाळिंबाला देश-विदेशात मोठी मागणी आहे, ज्यामुळे महाराष्ट्राची निर्यातीतही आघाडी आहे.
रोगांचे संकट आणि शेतकऱ्यांचा प्रतिसाद
Pomegranate Crop Disease: अलीकडच्या काही वर्षांत डाळिंब पिकावर खोडकीड, तेलकट डाग आणि मर यांसारख्या रोगांचा प्रादुर्भाव वाढला आहे. सोलापूर, नाशिक, सांगली, पुणे आणि अहिल्यानगर या डाळिंब पट्ट्यातील क्षेत्रावर याचा मोठा परिणाम झाला. या रोगांमुळे सुमारे ३० ते ४० टक्के बागांचे नुकसान झाले. तरीही शेतकऱ्यांनी हार न मानता नवीन बागा उभ्या केल्या आणि बहर बदलणे, क्षेत्र बदलणे यांसारख्या उपाययोजनांचा अवलंब केला. यामुळे डाळिंब लागवडीचे क्षेत्र टिकून राहिले.
डॉ. राजीव मराठे, केंद्र संचालक, राष्ट्रीय डाळिंब संशोधन केंद्र, सोलापूर यांच्या मते, “महाराष्ट्रातील हवामान आणि मातीचे गुणधर्म डाळिंब पिकासाठी अत्यंत पोषक आहेत. यामुळे रोगांचे संकट असूनही शेतकरी डाळिंब लागवड सोडत नाहीत.”
इतर राज्यांशी स्पर्धा
महाराष्ट्राची डाळिंब उत्पादनात गुजरात, कर्नाटक, राजस्थान आणि आंध्र प्रदेश यांच्याशी स्पर्धा आहे. खालील आकडेवारी देशातील प्रमुख डाळिंब उत्पादक राज्यांची स्थिती दर्शवते:
-
महाराष्ट्र : १७६३.९९ हजार टन (५४.८५%)
-
गुजरात : ६८४.३२ हजार टन (२१.२८%)
-
कर्नाटक : ३०५.७२ हजार टन (९.५१%)
-
आंध्र प्रदेश : २८३.५४ हजार टन (८.८२%)
-
मध्य प्रदेश : ७५.१६ हजार टन (२.३४%)
-
राजस्थान : ७०.३१ हजार टन (२.१९%)
गुजरातमध्ये ४३ हजार ५२६ हेक्टर, कर्नाटकात २९ हजार ७९२ हेक्टर, राजस्थानात १७ हजार १६५ हेक्टर आणि आंध्र प्रदेशात ११ हजार ९०९ हेक्टर क्षेत्रावर डाळिंबाची लागवड होते. तरीही महाराष्ट्राचे एकूण क्षेत्र या सर्व राज्यांच्या एकत्रित क्षेत्रापेक्षा अधिक आहे.
डाळिंबाला वाढती मागणी
डाळिंबाला देश-विदेशात वाढती मागणी आहे. विशेषतः भगवा वाणाची चव, रंग आणि आकार यामुळे त्याला बाजारात विशेष स्थान आहे. यामुळे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना चांगला दर मिळतो. याशिवाय, निर्यातीच्या संधीही वाढत आहेत, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढण्यास मदत होत आहे.
भविष्यातील आव्हाने आणि संधी
रोगांचा प्रादुर्भाव कमी करण्यासाठी संशोधन आणि तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवणे गरजेचे आहे. राष्ट्रीय डाळिंब संशोधन केंद्र, सोलापूर येथे याबाबत सातत्याने प्रयत्न सुरू आहेत. शेतकऱ्यांना रोगप्रतिकारक वाण, योग्य खत व्यवस्थापन आणि कीड नियंत्रणाबाबत मार्गदर्शन दिले जाते. यामुळे भविष्यात डाळिंब उत्पादनात आणखी वाढ होण्याची शक्यता आहे.
महाराष्ट्राने आपल्या पोषक हवामानाचा आणि शेतकऱ्यांच्या मेहनतीचा फायदा घेत डाळिंब उत्पादनात आपले स्थान अढळ ठेवले आहे. येत्या काळातही हे वर्चस्व कायम राहण्याची अपेक्षा आहे.